به گزارش بازی اندروید، می اظهار داشت: «آدم ها قابل تقسیم به دو گروه هستند؛ آن هایی که به استادیوم فوتبال رفته اند یا نرفته اند. در دل جمع اشک ریخته اند یا نریخته اند. خندیده اند یا نخندیده اند. فریاد کشیده اند یا نکشیده اند... و سرانجام فوتبال را دوست دارند یا ندارند.»
این ها را حمیدرضا صدر نوشته، حدود ۲۴ سال قبل، به بهانه شروع جام جهانی فوتبال در سال ۱۹۹۸ فرانسه و حالا که یک سال است از میان ما رفته، جای تحلیل های پرشورَش از فضای این روزهای فوتبال و قهر و آشتی ها خالی است.
صدر، منتقد سینما، نویسنده و مفسر فوتبال یک سال است که براثر بیماری سرطان از دنیا رفته و اگر امروز بود حتما از بیست ودومین جام جهانی فوتبال که رنگ وبوی سیاسی خاصی هم دارد، می گفت و می نوشت. البته نوشته های زیادی از این منتقد به جا مانده و یکی از یادداشت های سینمایی - فوتبالی صدر سال ۱۳۷۷ در مجله فیلم انتشار یافته بود که حالا به بهانه برگزاری جام جهانی قطر، در ایسنا بازنشر می شود.
حمیدرضا صدر
*نیمه اول
تهران ۱۳۴۵. صف طولانی جلوی سینما «حافظ» شور غریبی به ضلع جنوبی خیابان شاه آباد-حد فاصله میدان بهارستان و مخبرالدوله-بخشیده اما چند قدم آنطرف تر برابر سینما سعدی سکوت و سکون غریبی بر همه چیز غالب است. حتی بعنوان فیلم هم سینمایی به نظر نمی رسد: گُل، که زیر آن با حروف کوچک تر نوشته شده: «جام جهانی ۱۹۶۶ انگلستان». پدرم با بی حوصلگی مفرطی قبول می کند به تماشای «گل» برویم. سالن خلوت و صندلی های خالی نشان داده است که فوتبال، حداقل در سینما مشتاقی ندارد (و بعدها دریافتم فضای ماتم زده و عاری از شور استادیوم های خالی بسیار سردتر از سالن های خالی سینماها است.) دو روز بعد، عنوان «گل» را پایین می کشند و یک فیلم سینمایی را روی پرده می برند (بعدها هم فیلمهای جام جهانی ۱۹۷۰ و ۱۹۷۴ در سینماها مورد استقبال قرار نمی گیرد.) هنوز تب فوتبال همه گیر نشده و تا «اتفاق بزرگ» یکی دو سالی باقی است... به هر حال وقتی مشتاقانه روی صندلی جابجا می شوم و به پرده چشم می دوزم، نمی دانم انتظار چه حادثه ای را بکشم. طبعا نمایش توپ گرد با تلویزیون و فرهنگ تلویزیون گره می خورد و تماشای آن بر پرده ی سینما نامأنوس به نظر می رسید اما سینما «سعدی»، همان صندلی های خالی، همان پرده غول آسا و همان «گل»، نقطه عطفی در لمس جادویی دیگری در کنار سینما بود: فوتبال.
همه شخصیت های آن روز توپ گرد در «گل» حضور دارند: «اوزه بیو»، سیاه جنگنده تیم پرتغال با عنوان پلنگ موزامبیک ستاره رقابت هاست که پله -ستاره ادایی برزیل- را کنار می زند. گریه «اوزه بیو» بعد از شکست از انگلستان در نیمه نهایی جام که پیراهنش را بالا می برد تا اشک هایش را پنهان سازد گریبانم را می چسبد و زیر لب زمزمه می کنم: «قهرمان ها هم گریه می کنند.» «یاشین» روس شباهتی به ورزشکارها ندارد؛ کمی چاق است، پا به سن گذاشته به نظر می آید و بیشتر به معلم ها می ماند اما عنوان دروازه بان افسانه ای همه دوران ها را یدک می کشد... وقتی کره شمالی بی نام و نشان -از صف چپ ها - در مرحله مقدماتی به مدد دوندگی نامتعارفی با یک گل، میلیونرهای ایتالیایی را شکست می دهد و لاجوردی پوش ها در همان ابتدای جام به خانه باز می گردند تا با تخم مرغ و گوجه فرنگی گندیده مورد استقبال قرار بگیرند، در می یابم این اولین درخشش آسیایی ها در عرصه فوتبال است. عنوان «توفان زرد» روی کره شمالی باقی می ماند تا چند سال بعد تیم ایران به رویارویی این افسانه برود و آنرا شکست بدهد و حدیث «توفان زرد» را برای ما به پایان برساند.
بخش اصلی «گل» به دیدار نهایی میان انگلستان و آلمان اختصاص دارد. بازیگران در دو خط موازی جلو می آیند و دوربین روی دست پشت سر آنها آرام حرکت می کند و از دالان ورودی کم کم به فضای باز و فراخ استادیوم می رسد. ترکیب پیراهن سرخ انگلستان با جامه سپید و سیاه آلمان در بستر چمن مخمل گونه ویمبلی با پس زمینه غرش تماشاگران میخکوب کننده است. عطا بهمنش می گوید: «این است مبارزه نهایی تا پایان جان.» بازیگران کلیدی به تدریج در صف اول می ایستند و اغلب صحنه ها با تاکید و مکث روی آنها دنبال می شود. تیلکوفسکی، دروازه بان سیاه پوش آلمان با پرش های گربه آسایش شاخص تر از دیگران است. کلاه کپی اش را روی زمین می گذارد و با نگاه خیره اش حرکت توپ را که معمولاً خارج از قاب قرار دارد دنبال می کند و برابر یورش های انگلیس می ایستد. «هلموت هالر» با چهره کاملا آلمانی اش در صف ژرمن ها می درخشد و بابی چارلتون با چهره پدرانه ای در جبهه انگلیسی ها از دیگران متمایز است. به تدریج در کشاکش برخوردهای فیزیکی، جنبه های احساسی هم برجسته و پررنگ می شوند و هر یک از بازیگران از نگاه هر تماشاگری شخصیت ویژه خویش را مشابه آدم خوب ها، بدها یا حاشیه نشین فیلمها می یابد.
روند مسابقه نهایی آلمان و انگلستان هم آهنگ یک فیلم سینمایی هیجان انگیز را دارد. آلمان با یک گل جلو می افتد. انگلستان مساوی می کند و سپس گل دوم را هم به ثمر می رساند. ژرمن ها زمان طولانی به در بسته می کوبند. دقیقه هشتاد. هشتاد و پنج. نود. داور به ساعتش نگاه می کند. تماشاگران انگلیسی از فرط انتظار به مرز جنون رسیده اند و آماده شنیدن صدای سوت پایان و آغاز جشن بزرگ هستند... اما آلمان سرانجام در واپسین ثانیه ها با چنگ و دندان گل مساوی را وارد دروازه گردون بنکس می کند و همه چیز را به وقت اضافه می کشد. قدرت بازیگران هر دو تیم تحلیل رفته و نماهای نزدیک چهره آنها نمایشگر خستگی مفرط است. یک صحنه غریب، این رقابت را از همه نمونه ها متمایز می سازد. «جف هرست»، مهاجم بلندبالای انگلیس توپ را کنار محوطه شش قدم صاحب می شود. مدافعی مزاحمش نیست و با توان باقیمانده اش به سمت دروازه شلیک می کند. توپ با سرعت فوق العاده زیادی به سمت دروازه می رود. زیر تیر افقی می خورد. همه بازیگران برای چندثانیه همچون میلیونها بیننده در جای خود میخکوب می شوند و نظاره گر صرف باقی می مانند. توپ پایین می آید و به زمین می خورد. روی خط یا درون دروازه؟... و سرانجام دفاع سراسیمه آلمان آنرا به خارج می فرستد. بازیگران انگلیسی دست ها را به علامت گل بالا می برند و به سمت داور که هاج و واج مانده می دوند. داور در تشخیص صحنه ناتوان است و بعد از مکث کوتاهی به سمت کمک روس اش می رود تا در این مورد از او سوال کند. چند ثانیه با هم حرف می زنند و وقتی داور در سوتش می دمد و میانه میدان را به علامت پذیرش گل نشان داده است سرخپوش های انگلیسی از شادی به هوا می پرند ویمبلی منفجر می شود و این دفعه ژرمن ها به سمت کمک داور هجوم می برند. آلمان توان به ثمر رساندن گل مساوی بخشی دیگری را ندارد و ضربه دیگری از جانب «هرست» نتیجه را چهار بر دو می کند. کاپیتان «بابی مور» جام زرین را به آغوش می کشد و ژرمن ها به تلخی می گریند و با نفرت زمین را ترک می کنند تا چهار سال بعد در مکزیک از انگلستان انتقام بگیرند.
*
مهم نبود که فوتبال را در تلویزیون دنبال می نماییم، به هر حال نمایش فوتبال در تلویزیون از سینما وام می گرفت و زاویه دوربین و تدوین نقش کلیدی در این حوزه می یافت. حالا ما خیلی از حرکت های موازی دوربین در کنار زمین، همچون دونده تیزپایی شریک سرعت بازیگر و توپ هستیم و با حرکت عمودی دوربین از پشت دروازه قامت یک پرنده را پیدا می کنیم؛ صحنه های رویایی که با خیلی از فصل های خیال انگیز سینمایی برابری می کنند. همه آن نماهای دور، متوسط و نزدیک که همساز با درگیری های مختلف دنبال هم می آیند می توانند تدوین دیالکتیکی باشند یا نباشند اما بدون شک ایزنشتین را سر ذوق می آورند.
معمای گل هرست به آلمان حل نشد و تماشای آن با حرکت آهسته مددکار نبود اما جادویی اسلوموشن - برآمده از دل سینما- ما را در بطن مراوده ما و فوتبال جا انداخت. می توانستیم اسلوموشن های نفس گیر سینمایی را دوره نماییم. اسلوموشن بعنوان شعر بصری در مورد جسم انسان در «المپیا» یا غم غربت گذشته های «سمسار»، سرخوشی های کودکانه «نمره اخلاق صفر» یا دوئل دو نفره و مرگ ناگزیر «هفت سامورایی»... اما اسلوموشن های فوتبال بخشی از زندگی روزمره ما شده بود.
حالا در اواخر دهه ۱۹۹۰ می توانیم -به عنوان نمونه- افسون فوتبال و اسلوموشن را روی ضربه آزاد «روبرتو کارلوس» برزیلی به تیم ملی فرانسه لمس نماییم. برزیلی ها، فرانسوی ها، دروازه و دروازه بان در یک قاب قرار گرفته اند. ما از زاویه نگاه بازیگران برزیل به توپ و دروازه فرانسه نگاه می نماییم و روزنه ای برای نفوذ به دروازه به چشم نمی خورد کارلوس با تمام قدرت شلیک می کند و توپ همچون پیکان رها شده از کمند در حرکت، آهسته فضا را می شکافد و جلو می رود. همه بی حرکت هستند و یگانه عنصر متحرک قاب، توپ سرکشی است که بعد از طی یک مسیر مستقیم با عبور از کنار صفحه فرانسوی های آبی پوش شکل قوسی می گیرد و به سمت دروازه متمایل می شود. اگر دقت نماییم صدای زوزه اش را هم می شنویم و در شرایطی که به نظر می آید نهایتا به تیر دروازه برخورد می کند از کنار آن عبور می کند و به تور -معبودش- بوسه می زند و آرام می گیرد. حرکت برزیلی ها که از شادی به هوا می پرند تماشاگر را به بروز واکنشی دعوت می کند ترکیب بصری خیره کننده این فصل زربافت، ورای نتیجه مسابقه است و میزانسن خودانگیخته اش هرکسی را سر شوق می آورد.
*
... و افسون فوتبال در ایران هم فزونی می گرفت. پیروزی ایران در جام ملتهای آسیا (۱۳۴۷) در استادیوم امجدیه برابر اسرائیل با نتیجه دو بر یک، همان اتفاق بزرگ ورزش ایران بود که به علت پخش مستقیم تلویزیونی، تجربه نوینی را هم رقم زد (هرچند فیلمبردارهای تلویزیون در لحظه به ثمر رسیدن گل پیروزی بخش پرویز قلیچ خانی نقطه دیگری را نشان دادند و آن گل در پخش تلویزیونی از دست رفت!) مردم دیگران و بخصوص تهران برای اولین بار در این پیروزی ورزشی - آمیخته با جنبه های سیاسی- را در مقیاس ملی چشیدند و در هر کوی و برزن به جشن و پایکوبی پرداختند که نمونه ورزشی آن شاید فقط ۳۰ سال بعد با تساوی برابر استرالیا و کسب جواز حضور در جام جهانی در ابعادی بزرگتر دیده شد و همه اینها به مدد خصوصیت جنگندگی رقم خورد که امروز دِمُده به حساب می آید. آن روزها تماشاگرها ناسزا نمی گفتند و فوتبالیست ها تاجر نشده بودند... مرحوم هژیر داریوش یک فیلم سیاه و سفید ۳۵ میلیمتری ۱۱۰ دقیقه ای با عنوان «جام آسیایی» در رابطه با این دوره از رقابت ها ساخت (و گل قلیچ خانی در آن وجود داشت) که جز در سال ساخته شدنش، کسی آنرا بعدها ندید.
این جستجوی بی نتیجه و همان گل ثبت شده و نشده نشان می داد -و می دهد- که چگونه به تاریخ ورزش خود پوزخند می زنیم و گذشته را همیشه و همه جا در همان گذشته دفن می نماییم. حالا کسی از فرارهای بی امان حسین کلانی، شیرجه های غیر منتظره کیوان نیک نفس، کرنرهای قوس دار اکبر افتخاری، گل های کلیدی غلام وفاخواه، دریبل های ظریف فریبرز اسماعیلی، شوت های سرکش رضا عادلخانی، نفوذهای غریب حسن روشن و خصوصاً گل عالی اش به توماژفسکی لهستانی، خونسردی مفرط ناصر حجازی و حضور تعیین کننده پرویز قلیچ خانی در همه دوران بازیگری اش و آن گل تعجب آور او به استرالیا از فاصله ۴۰ متری در رقابت های مقدماتی جام جهانی ۱۹۷۴ که تکبر رنج آور استرالیایی ها را شکست، حرفی نمی زند. سهم رایکوف یوگسلاو و حسین فکری در عرصه مربیگری یا اهمیت عطا بهمنش در زمینه گزارشگری یا چگونگی تولد و تاریخچه بسیار پیچیده دو باشگاه پرسپولیس و تاج (استقلال) به فراموشخانه ها سپرده شده اند. حقیقت اینست که عدم شناخت نسل جوان نسبت به تاریخ ورزش ایران و مثلا در حد حضور ایران در جام جهانی ۱۹۷۸ آرژانتین، همه حرف ها نیست. آنها از شناخت فوتبال همین دوران هم که ظاهراً مورد توجه همه قرار دارد محروم مانده اند جام های جهانی می آیند و می روند. آنچه می توانست بماند و نمی ماند، تاریخ است.
*نیمه دوم
آن شادی ها، اشک ها و فراموشی ها خاطرنشان می ساختند که فوتبال تا چه حد بازتابی از زندگی است. سرشار از درگیری و مبارزه بودن و نبودن در منگنه زمان- ۹۰ تا ۱۲۰ دقیقه- که به هر حال پایانی دارد و گاهی به بهانه «گل طلایی»، سرشار از اقبال و گاه به علت «مرگ ناگهانی»، لبالب از سیاهی قلمداد می شود. درصورتیکه فاصله پیروزی و شکست، امید و ناامیدی در ضربه های پنالتی به سرسوزنی می ماند. آمیزه ای از طرح، نقشه، تقدیر، تصادف، پشتکار، فرصت طلبی، ریاضت، صبر و شانس که در کنار ستایش از «جوانی» و «جوان ماندن» که در جوهره ورزش نهفته، به عزت نفس هم چنگ می زند. جایی که همان کوچک های بی مقدار می توانند شاخه غول های پرتکبر را برابر میلیونها نفر بشکنند. کاری که کره شمالی با ایتالیا در ۱۹۶۶، ایران با اسکاتلند در ۱۹۷۸، الجزایر با آلمان در ۱۹۸۲ و عربستان با بلژیک در ۱۹۹۴ انجام داد. امکان پیروزی ولو ناچیز در فوتبال آنرا از سایر ورزش ها متمایز می سازد و همه را به مبارزه فرا می خواند. اینجا لزوماً قوی ترها همیشه برنده نمی شوند. به قول «بیل شنکلی» مربی باشگاه لیورپول در دهه ۱۹۷۰: «فوتبال مساله مرگ و زندگی نیست، بسیار مهم تر از همه اینها است.»
معمولا این مهم را در نمای دور به یاد می آوریم؛ از نگاه بیننده ای در یک نقطه ثابت؛ چیزی مشابه خط فرضی سینما. و وقتی این خط فرضی به صورت بی قاعده ای شکسته می شود، مثل نمایی از چهره سیلوستر استالون، دروازه بان تیم متفقین در «فرار به سمت پیروزی» که به حریف آلمانی می نگرد، همه چیز احمقانه جلوه می کند. یا صحنه پنالتی ترس دروازه بان از ضربه پنالتی ویم وندرس از کنار تیر دروازه که اساساً تصویری ضدفوتبال است.
این قرارداد بین ما و بازیگران و زمین، بخشی از درام فوتبال است. بستر انسانی استادیوم ها و تماشاگران پرشماری که در اغلب تصاویر فوتبال پس زمینه ی برخوردها هستند، جزئی از این دنیا محسوب می شوند. اگر تماشای فیلم در سینما به مراسمی آیینی تشبیه می شود تماشای فوتبال در استادیوم های معبدگونه در زمان و لحظه مقرر، برابر زمین قرینه ای با دو دروازه و آن خط کشی ها، پرچم ها، سکه انداختن ها، لباس ها، شماره ها و شعارها نیازی به تشبیه ندارد و اساساً آیین تثبیت شده ای است. طرفداران تیم ها هر هفته در مکان ثابتی گرد می آیند و در یک لحظه به نقطه ثابتی می نگرند و برای هدف واحدی فریاد می کشند. در غم و شادی شریک هستند و به فاصله های سنی، جنسی، قومی، فرهنگی، مالی و طبقاتی پوزخند میزنند. در واقع این فیلمنامه تکراری به مدد احساس، با هم بودن و یکی شدن و جادوی سحرانگیزه حل شدن در دل جمع، طراوت خویش را حفظ می نماید و تا حدی به این پرسش پاسخ می دهد که چرا فیلمهای در ارتباط با مشت زنی، جذاب تر از آثار در ارتباط با فوتبال یا سایر ورزش ها هستند. شکل گلادیاتور گونه مشت زنی و رویارویی تن به تن در بدوی ترین شکل مبارزه، درام شخصی تری را در مقایسه با فوتبال -که جمع اهمیت بیشتری دارد- رقم می زند. سینما به فرد تمایل بیشتری دارد و فوتبال در دل جمع قوام می پذیرد.
اما فوتبال هم شخصیت ها و صحنه های سینمایی خویش را یافت. گل خیره کننده دیگو مارادونا به انگلستان در جام جهانی ۱۹۸۶ -پس از وقایع فالکلند و درگیری آرژانتین و انگلستان - که از نیمه زمین پا به توپ شد و همه انگلیسی ها را یک به یک پشت سر گذاشت و توپ را وارد دروازه پیتر شیلتن کرد، همان شور رویارویی «گری کوپر یکه» و تنهای «ماجرای نیمروز» برابر انتقام جویان خشن را داشت. تلاشهای خستگی ناپذیر «برایان رابسن» در منچستر یونایتد تا واپسین لحظه ها، مشابه حرکات دائمی «باستر کیتن» بود. چهره مهربان و صراحت «کوین کیگان»، «اسپنسر تریسی» را به یاد می آورد. خشونت های دائمی «برتی فوگتس» در دوران بازیگری اش «جک پالانس» را تداعی می کرد! طراوت و خنده های پاک نشدنی «کلینزمان» با سرخوشی های «ارول فلین» سر به سر می شد. حمله «اریک کانتونا» با مشت و لگد به یکی از طرفداران «کریستال پالاس» می توانست در هر یک از فیلمهای «جیمز کاگنی» جای خویش را بیابد... خشونت تکان دهنده استادیوم هیسل بروکسل طی دیدار لیورپول و یوونتوس در مسابقه نهایی جام باشگاه های اروپا که ده ها کشته و زخمی به جا گذاشت می توانست با هر فیلم خشنی برابری کند. صحنه های رعب آور له شدن تماشاگران استادیوم هیلزبوروی شهر شفیلد بر اثر هجوم جمعیت و فشار به حصارهای فلزی اطراف زمین در جریان رویارویی لیورپول و ناتینگهام فارست و سقوط هواپیمای تیم منچستر یونایتد در ۱۹۵۸ در فرودگاه مونیخ و کشته شدن خیلی از بازیگران آن، ورای آثار سینمای فاجعه می رفت و... ماه گذشته (منظور نویسنده اردیبهشت ۱۳۷۷ بوده) بازماندگان این حادثه در همان بیمارستان مونیخ گرد آمدند، عکسی به یادگار انداختند و خاطره از دست رفتگان را گرامی داشتند. ساعت قدیمی استادیوم بایرن مونیخ نمایش دهنده ساعت سقوط هواپیما است. هنوز در الترافورد، استادیوم منچستر یونایتد، خودنمایی می کند.
... و وقتی ایرج امیدوار مدافع خستگی ناپذیر دهه ۱۳۵۰ تیم بانک ملی دو ماه پیش (فروردین ۱۳۷۷) در جزیره قشم در گذشت، هیچ یک از نشریات ورزشی ریز و درشت این دوران تصویری از او را چاپ نکردند. فوتبال ما به چهره های روز زنده است و روزها سپری می شوند؛ آنها هم.
*وقت اضافی
آدم ها قابل تقسیم به دو گروه هستند: آن هایی که به استادیوم فوتبال رفته اند یا نرفته اند. در دل جمع اشک ریخته اند یا نریخته اند. خندیده اند یا نخندیده اند. فریاد کشیده اند یا نکشیده اند... و سرانجام فوتبال را دوست دارند یا ندارند.
چارلز کابرن در «هر چه بیشتر خوشحال تر» رو به جین آرتور اظهار داشت: «دو گروه مردم وجود دارند: کسانی که کارهایی را که باید انجام دهند انجام نمی دهند و آنها را در دفترچه خاطرات شان می نویسند و افرادی که فرصت نوشتن ندارند، چون که درحال انجام کار هایشان هستند.»
منبع: games-android.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب