بازی اندروید: با توجه به این که ایران در چاپ مقالات علمی شاخه های مختلف هوش مصنوعی حدودا جزء 20 کشور برتر دنیا است، در شاخص آمادگی هوش مصنوعی دولت رتبه 93 را دارد.
به گزارش بازی اندروید به نقل از مهر، هدف گذاری سیاست گذاران کشور این است که ایران در حوزه هوش مصنوعی در زمره ۱۰ کشور برتر دنیا قرار گیرد. به همین دلیل برنامه ریزی ها برای توسعه، تنظیم گری و کاریست این فناوری سرعت بیشتری به خود گرفته است.
یکی از ابزارهای ارزیابی میزان توسعه و یا تنظیم گری در این عرصه، شناسایی فاکتورهای در رابطه با هوش مصنوعی و تعیین جایگاه کشور در سطح جهانی است. یکی از این شاخص ها، شاخص آمادگی هوش مصنوعی مؤسسه «آکسفورد اینسایت» است که بطور سالیانه کشورها را رتبه بندی می کند. این شاخص به علت تمرکز بر موضوع آمادگی دولت ها و همین طور قدمت چند ساله آن، بیشتر مورد توجه کشورهاست.
مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «توسعه و تنظیم گری هوش مصنوعی (۲): شاخص آمادگی هوش مصنوعی دولت» به بررسی جایگاه ایران در شاخص آمادگی هوش مصنوعی مؤسسه آکسفورد اینسایت پرداخته است.
شاخص آمادگی هوش مصنوعی دولت که توسط مؤسسه آکسفورد اینسایت تدوین شده است، کشورها را در پذیرش هوش مصنوعی برمبنای سه رکن «دولت»، «بخش فناوری» و «داده و زیرساخت» بررسی و رتبه بندی می کند. این مؤسسه داده های خودرا از پایگاه های بانک جهانی و سازمان ملل استخراج کرده و با طبقه بندی کشورها به ۹ ناحیه، رتبه ۱۹۳ کشور را از نظر آمادگی دولت ها برای پیاده سازی و ادغام هوش مصنوعی در بخش خدمات عمومی ارزیابی می نماید.
در آخرین گزارش مؤسسه آکسفورد اینسایت که در سال ۲۰۲۳ انتشار یافته است، ۱۹۳ کشور رتبه بندی شدند.
در جدول زیر، رتبه سه کشور پیشروی جهان در حوزه هوش مصنوعی، کشورهای عضو بریکس، کشورهای منطقه سند چشم انداز ایران قابل مشاهده می باشد. بر طبق این رتبه بندی؛ کشورهای آمریکا، سنگاپور و انگلیس به ترتیب از نظر شاخص آمادگی دولت ها، نسبت به سایر کشورها پیشرو هستند. چین در این رتبه بندی جایگاه شانزدهم را دارد.
در بیشتر کشورها، رکن فناوری با ابعادی همچون سرمایه انسانی، ظرفیت نوآوری و بلوغ و تکامل فناوری کم ترین امتیاز را دارد. در این بین کشورهای عربی منطقه خاورمیانه باتوجه به سرمایه گذاری در تقویت زیرساخت ها و تدوین اسناد و راهبردهای در رابطه با استقرار هوش مصنوعی توانسته اند در ایجاد آمادگی هوش مصنوعی و دریافت امتیازاتی که آنها را در زمره ۵۰ کشور برتر جهانی در این شاخص قرار می دهد، پیشرفت محسوسی داشته باشند.
وضعیت ایران در مؤلفه های شاخص آمادگی هوش مصنوعی
رتبه جهانی ایران در سال ۲۰۲۳ در این شاخص ۹۴ است. در شکل زیر امتیازات ایران و کشورهای عربی هم جوار به انضمام چین و روسیه در هر یک از ارکان این شاخص نشان داده شده است.
کشورهای عربی همسایه ایران همچون امارات، عربستان سعودی، قطر و سایر کشورهای مهم از قبیل چین، روسیه و ترکیه در گام اول با تدوین و تصویب راهبردهای هوش مصنوعی و تقویت زیرساخت های داده و اطلاعات بدنبال بهبود آمادگی سازمانی ساختارهای خود در هوش مصنوعی هستند. توسعه و انتقال فناوری در کنار افزایش میزان سرمایه گذاری هوش مصنوعی در چین، امارات و همین طور عربستان، افزایش ظرفیتهای نوآوری و بلوغ فناوری را در پی داشته است. کشور ترکیه بااینکه در بحث ایجاد ظرفیتهای فناورانه و تقویت زیرساخت های داده نسبت به سایر کشورهای منتخب ذکر شده عقب تر است، اما بمراتب وضعیت مطلوب تری در مقایسه با ایران دارد.
رکن «دولت»؛ ضعیف ترین بخش ایران در شاخص آمادگی هوش مصنوعی
ضعیف ترین رتبه ایران در شاخص هوش مصنوعی آکسفورد مربوط به رکن «دولت» است که امتیاز آن ۳۱.۵۶ ثبت شده است. یکی از دلیلهای رتبه پایین ایران در شاخص آمادگی هوش مصنوعی می تواند کم بودن امتیاز ایران در رکن دولت و نبود سند ملی متقن و مصوب هوش مصنوعی حاوی چارچوب های مشخص از اولویت های هوش مصنوعی و کارایی بخش های مختلف در پذیرش و انطباق با این فناوری در سال تدوین گزارش توسط آکسفورد باشد؛ اما بنظر می رسد با تصویب سند ملی هوش مصنوعی در تیرماه ۱۴۰۳ به احتمال قوی امتیاز ایران در زیرشاخص های محور دولت در گزارش آتی این مؤسسه لحاظ شده و شاهد بهبود رتبه کشور در سال آتی باشیم.
در بعد حکمرانی و اخلاق ذیل رکن دولت ۵ عامل مورد بررسی قرار می گیرند که عبارتند از وجود قانون مربوط به «حفاظت داده ها و حفظ حریم خصوصی»، «امنیت سایبری»، «کیفیت مقررات»، «اصول اخلاقی» و «مسئولیت پذیری».
ایران در بعد اخلاق و حکمرانی نیز امتیازات خوبی نداشته است. برای محاسبه امتیازات لازم در اخلاق هوش مصنوعی که مؤسسه آکسفورد تعریف کرده است، از فاکتورهای کیفیت مقررات از مجموعه فاکتورهای حکمرانی جهانی بانک جهانی مورد استفاده قرار گرفته است. هرچند توجه ایران به موضوع مدیریت داده در قالب قانون «مدیریت داده ها و اطلاعات ملی» مصوب سال ۱۴۰۱ و نیز صیانت از داده در قالب قوانینی همچون «قانون تجارت الکترونیکی» مصوب سال ۱۳۸۲ و همین طور لایحه «حفاظت از داده ها» که درحال طی مراحل تصویب در دولت جهت ارائه به مجلس است، امتیازات مثبتی از نظر منظر وجود قوانین تلقی شده اند؛ اما در نهایت در بعد حکمرانی و اخلاق امتیاز منفی ۱.۵۹ کسب کرده که در سطوح پایین رتبه بندی آکسفورد قرار دارد. خصوصاً آنکه ایران همچون کشورهایی بوده که در سال بررسی و تدوین گزارش آکسفورد رهنمود اخلاق هوش مصنوعی را تدوین نکرده و به همین علت امتیاز این بخش را از دست داده است.
زیر فاکتورهای مربوط به ظرفیت دیجیتال ذیل رکن دولت شامل «خدمات بر خط دولت»، «اصول زیرساخت های فناوری و اطلاعات» و «حمایت دولت از سرمایه گذاری در فناوری های نوظهور» است.
در محور تطبیق پذیری نیز آمدی دولت حساسیت دولت به تغییرات و داده های پشتیبانی اندازه گیری می شود. امتیاز ایران ر تمامی زیر فاکتورهای مربوط به رکن دولت در شاخص آمادگی هوش مصنوعی در قالب شکل زیر نشان داده شده است.
وضعیت به نسبت بهتر «رکن زیرساخت و داده»
امتیاز ایران در رکن زیرساخت و داده نسبت به سایر ارکان بهتر است؛ هرچند که نسبت به سایر کشورهای مورد مطالعه عقب تر هستیم.
این رکن دارای سه دسته اصلی «زیرساخت»، «دسترسی داده ها» و «بازنمایی داده ها» است. در دسته زیرساخت ها، زیرساخت های مخابراتی، سوپرکامپیوتر ها، کیفیت پهنای باند، زیرساخت 5G و پذیرش فناوری های نوظهور جهت محاسبه امتیاز کشورها مورد ارزیابی قرار گرفته است. در دسترسی به داده ها نیز موضوع داده های باز، حکمرانی داده ها، اشتراک تلفن همراه، خانوارهای با دسترسی به اینترنت و ظرفیت آماری مد نظر بوده است.
کشور ایران در ضمن سالهای ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳ روندی صعودی در بهبود زیرساخت ها و اشتراک تلفن همراه طی کرده؛ اما از نظر کمرانی داده ها و ظرفیت آماری عملکرد ضعیفی داشته است.
امتیاز حکمرانی داده بوسیله امتیاز بلوغ محیط تنظیم گری فناورانه داده های بانک جهانی محاسبه شده است که در آن جنبه های کلیدی رویکرد کل دولت، همچون ابر دولتی، چهارچوب قابلیت همکاری با سایر سکوها، بلوغ پرتال های خدمات عمومی برخط با تمرکز بر طراحی شهروند محور و دسترسی جهانی و نیز ابعاد سکوهای مشارکت عمومی، مکانیسم بازخورد شهروندان، داده های باز و پورتال های دولتی باز مورد بررسی قرار گرفته است. امتیاز ایران در محور حکمرانی داده ها صفر گزارش شده است.
زیر شاخه بازنمایی داده ها؛ شامل «هزینه های ارزان ترین دستگاه مجهز به اینترنت» و «شکاف جنسیتی در دسترسی به اینترنت است» که امتیاز محاسبه شده برای ایران در این دسته نیز مطلوب نبوده و نسبت به سالهای قبل روندی نزولی طی کرده است. امتیاز کشور در تمامی زیر فاکتورهای مربوط به رکن داده و زیرساخت در شاخص آمادگی هوش مصنوعی در شکل زیر نشان داده شده است.
جایگاه ایران در رکن «فناوری»؛ متوسط رو به پایین
در رکن فناوری زیر شاخص هایی از قبیل «سرمایه انسانی»، «ظرفیت نوآوری» و «بلوغ فناوری» مورد توجه قرار می گیرد. در این رکن نیز امتیاز کشور متوسط رو به پایین ارزیابی شده است و ایران باز هم نسبت به سایر کشورها عقب تر است.
در بخش بلوغ فناوری به تعداد «یونیکورن های هوش مصنوعی و غیر هوش مصنوعی»، «ارزش تجارت خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات»، «مقدار تبدیل لگاریتمی داد و ستد در کالاهای فناوری اطلاعات و ارتباطات» و «هزینه های نرم افزاری کامپیوتری» می پردازد تا بررسی کند که آیا کشور مد نظر دارای بخش فناوری توانمندی است که بتواند فناوری های هوش مصنوعی را به دولت ها عرضه نماید یا خیر؟
در زیر فاکتورهای بلوغ فناوری، «مقدار لگاریتمی داد و ستد در خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات» با امتیاز ۱۹ کمترین مقدار را دارد. به دلیل این که برخی زیر فاکتورها مانند ارتباطات راه دور، خدمات کامپیوتر، مجموعه خدمات مخابراتی و کامپیوتری و نسبت این خدمات به کل خدمات برای کشور در تعیین امتیاز نهایی بلوغ فناوری لحاظ نشده، در نهایت امتیاز کم و جایگاه پایینی برای کشور ثبت شده است.
در تعیین هزینه نرم افزارهای هوش مصنوعی امتیازهایی مانند وضعیت اقتصاد کشور، ناحیه ای که کشور وجود دارد (مانند اروپا و آسیای مرکزی، خاورمیانه و شمال آفریقا و غیره) و سطح درآمد کشور (مانند متوسط درآمد، حد بالای درآمد، حد پایین درآمد) دخیل بودند که برمبنای آن ایران توانسته در سطح متوسطی قرار گیرد.
از نظر ظرفیت نوآوری در هوش مصنوعی وضعیت کشور در این سال ها (از سال ۲۰۲۰ تا سال ۲۰۲۳) روندی رو به بهبود داشته است. این دسته به «زمان صرف شده برای رسیدگی به مقررات دولتی»، «در دسترس بودن میزان سرمایه گذاری جسورانه»، «هزینه مطالعه و توسعه»، «سرمایه گذاری شرکتها در فناوری های نوظهور» و «مقالات تحقیقاتی انتشار یافته در هوش مصنوعی» می پردازد و در نهایت بررسی می کند که آیا بخش فناوری شرایط مناسبی برای پشتیبانی از نوآوری دارد یا خیر؟
علاوه بر این در محور سرمایه انسانی نیز به بررسی «تعداد فارغ التحصیلان رشته کامپیوتر» و «فعالیت های گیت هاب» و «مهارت های فناوری اطلاعات و ارتباطات» پرداخته شده و در نهایت بیان می کند که آیا مهارت های مناسبی در جمعیت برای پشتیبانی از بخش فناوری وجود دارد یا خیر؟ به نقل از سایت گیت هاب؛ افزایش گسترده تعداد توسعه دهندگانی که در عرصه هوش مصنوعی مولد کار می کنند، بر کسب وکارها تأثیر خواهد گذاشت. همانطور که بیشتر توسعه دهندگان با ساخت برنامه های کاربردی مبتنی بر هوش مصنوعی آشنا می شوند، انتظار می رود که یک مجموعه افراد مستعدی ایجاد شود که بدنبال تقویت مشاغلی برای توسعه محصولات و خدمات مبتنی بر هوش مصنوعی خود هستند.
امتیاز در رابطه با مهارت های ارتباطات و اطلاعات از سایت اتحادیه بین المللی مخابرات (ITU) به دست می آید. از آنجائیکه کشورهای بسیار کمی اطلاعات همه مهارت ها که عبارتند از مهارت های در رابطه با سواد اطلاعاتی، توانایی حل مسئله، ایمنی و ایجاد محتوا را ارائه کرده اند، به همین دلیل مقدار امتیاز این محور نمی تواند دقیق باشد. از طرفی تحلیل و بررسی این داده ها بوسیله دامنه های مهارت های گزارش شده در کشورهای مختلف است. بطوریکه میانگین درصد مهارت ذکر شده بین کشورهای مختلف بین حداقل ۲۵ تا حداکثر ۷۵ درصد است. این شکاف بین افرادی که از اینترنت استفاده می نمایند و افرادی که دارای مهارت های دیجیتال هستند، بیان کننده این است که بسیاری ممکنست از اینترنت استفاده کنند، بدون این که بتواند بطور کامل از آن بهره ببرند یا از خطرات آن اجتناب کنند. امتیاز کشور در تمامی زیر فاکتورهای مربوط به رکن فناوری در شاخص آمادگی هوش مصنوعی در شکل زیر نشان داده شده است.
به نظر می رسد با نبود سند و برنامه توسعه هوش مصنوعی در کشور تا به امروز، برنامه های پشتیبانی از نوآوری و کمک به بلوغ فناوری یا ظرفیت تربیت نیروی انسانی در هوش مصنوعی و آموزش به نیروی کار در قالب مهارت نیز تا به امروز بصورت هدفمند و شفاف دنبال نشده است.
سد فیلترینگ بر سر راه توسعه دهندگان عرصه هوش مصنوعی
رویکرد کشور هم اکنون در سرمایه گذاری و مشارکت های بین المللی بوسیله سکوهای توسعه دهنده وب، شفاف و مشخص و نظام مند نیست.
با بررسی های انجام شده، سایت گیت هاب به علت محدودیت های موجود در ایران شامل سرعت پایین اینترنت، عدم دسترسی به پردازنده های گرافیکی پرسرعت و فیلترینگ در ایران با محدودیت های جدی روبرو است. برای اینکه کاربران به علت کمبود امکانات و فیلترینگ (در برهه های حساس زمانی)، و عدم دسترسی به برخی بخش های سایت کگل و گیت هاب که ارائه کننده پروژه ها و مجموعه داده های بسیار بزرگ و به روز هستند، امکان انجام پروژه های بسیار قوی را در این زمینه ندارند و گاهی کاربران مجبور به استفاده از فیلترشکن می شوند که این امر سبب می شود آی پی سیستم کاربران ایرانی تغییر کرده و به آی پی کشور دیگری تبدیل گردد و آی پی کشور ایران به درستی تشخیص داده نشود و پروژه و مجموعه داده برمبنای کشور اختصاص داده شده توسط فیلترشکن برای کشورهای دیگر در نظر گرفته می شود. در صورت حل این محدودیت ها کشور ایران نیز می تواند در این شاخص دارای جایگاه و امتیاز بهتری باشد. در صورت حل این محدودیت ها کشور ایران نیز می تواند در این شاخص جایگاه و امتیاز بهتری کسب کند. جایگاه و امتیاز ایران در شاخص آمادگی هوش مصنوعی جهت استفاده از سایت گیت هاب به عنوان مخازن پروژه های هوش مصنوعی به دلیلهای بالا با مشکلات و محدودیت های جدی روبروست که این امر نیاز به بازبینی مجدد دارد.
سوگیری سیاسی در امتیازدهی زیرشاخص های پاسخگویی و شفافیت
در این گزارش عنوان شده که برخی زیر فاکتورهای امتیازدهی ذیل ارکان آمادگی هوش مصنوعی دولت همچون پاسخگویی و شفافیت به لحاظ سیاسی بودن و سوگیری منفی یا مثبت فاقد دلیل آشکار نسبت به برخی کشورها (مثلاً امتیازات منفی برای ایران و امتیازات مثبت برای کشورهای عربی) قابل تأمل و حائز اعتبار مخدوش است. علاوه بر این برخی زیر فاکتورها نیز به دلیل عدم ارایه داده و اطلاعات کافی فاقد امتیاز محسوب شده و در نتیجه امتیاز کلی شاخص را پایین آورده است. به همین دلیل شاید نتوان جمع نهایی امتیاز و رتبه این شاخص را دقیق و نهایی تلقی نمود. اما در ارائه تصویری اجمالی از وضعیت هوش مصنوعی در کشور و در مقایسه با سایرین، از نظر دولت و حکمرانی، زیرساخت های داده و اطلاعات و ظرفیتهای نوآوری و فناوری مهم می باشد. یکی از مشخصه های آمادگی دولت ها در هوش مصنوعی، در هم تنیدگی سه رکن یاد شده و مؤلفه های ذیل آنست. به نحوی که هرگونه ضعف در یکی بقیه عوامل را نیز متأثر می سازد. این مساله نشان میدهد که توسعه متوازن هوش مصنوعی از تمامی ابعاد آن لازم و اجتناب ناپذیر است.
توسعه هوش مصنوعی نمی تواند تنها معطوف به تولید دانش باشد
در این گزارش عنوان شده است که علیرغم این که ایران در تولید دانش و چاپ مقالات علمی در شاخه های مختلف هوش مصنوعی حدودا جز ۲۰ کشور برتر دنیاست، با این وجود، قرارگرفتن در زمره ۱۰ کشور برتر هوش مصنوعی در دنیا به عنوان یکی از چشم اندازهای توسعه این فناوری و به کارگیری آن نمی تواند فقط معطوف به تولید دانش در این زمینه باشد.
یکی از مشخصه های آمادگی دولت ها در هوش مصنوعی، در هم تنیدگی سه رکن دولت، زیرساخت، فناوری و مؤلفه های ذیل آنست. این در شرایطی است که تدوین و تصویب برنامه های عملیاتی توسعه هوش مصنوعی در کشور که بر این سه رکن تأثیر دارند، بصورت بخشی و عمدتا به کندی پیش می رود و این امر ممکنست از انسجام و یکپارچگی آنها نیز کاهش دهد. به همین دلیل بنظر می رسد بهبود جایگاه کشور در شاخص آمادگی دولت در پذیرش هوش مصنوعی می تواند از ابعاد زیر مورد توجه قرار گیرد:
- ایجاد چابکی و پویایی در ساختار حکمرانی هوش مصنوعی در کشور با شفاف شدن نقش ها و تعیین دامنه وظایف نهادهای سیاستگذار نسبت به یکدیگر؛
- تدوین و تصویب هرچه سریع تر برنامه های شفاف و عملیاتی توسط دستگاه های متولی، یکپارچه سازی و نهایی سازی آنها، تسلط سازمان ملی هوش مصنوعی و نظارت بر اجرای آن ها؛
- توجه به ملاحظات اخلاقی و اجتماعی هوش مصنوعی در قالب تدوین سندها یا سفارش نامه ها؛
- سرمایه گذاری و مشارکت های بین المللی بوسیله سکوهای توسعه دهنده وب و با تمرکز بر پروژه های هوش مصنوعی با در نظر گرفتن منافع و مصالح کشور؛
- استمرار و اهتمام به گسترش زیرساخت های ارتباطات و اطلاعات و بازنگری و ارائه اطلاعات دقیق تر از وضعیت خدمات برخط برای مشارکت فعال تر در ارزیابی توسط این شاخص و بهبود جایگاه نقش آفرینی کشور در حوزه هوش مصنوعی از دید بین المللی.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب